Kraków Stare Miasto – historia i zdjęcia lotnicze
Kraków ponad wszystko.
Krakowskie Stare Miasto oraz Wawel, rozumiane w obrębie nieistniejących murów obronnych, których lokalizację wytyczają obecnie planty, to bez wątpienia najstarsza część Miasta. Na powierzchni zaledwie 5,5 km2 znajduje się ogromna ilość unikatowych zabytków, które są symbolami niegdysiejszej wielkości i bogactwa Krakowa. Nie sposób w paru akapitach przybliżyć historię krakowskiego Starego Miasta oraz Wawelu, gdyż każdy, nawet najdrobniejszy wątek, doczekał się już wielotomowych opracowań. Skupimy się głównie na niezwykle fascynujących i pobudzających wyobraźnie początkach Miasta.
Pierwsza znana nam wzmianka o Krakowie pochodzi od żydowskiego kupca i podróżnika z Tortosy Ibrahim ibn Jakuba, który w 985 roku opisywał bogate miasto, otoczone lasami, leżące na skrzyżowaniu szlaków handlowych. Drugie w kolejności chronologicznej źródło, które wspomina Kraków, to akt Dagome iudex, czyli dokument oddający przez Mieszka I swoje państwo pod opiekę Stolicy Apostolskiej. W interesującym nas fragmencie tego dokumentu czytamy, iż na południu państwo Mieszka I rozciągało się „ciągnąc aż do Krakowa i od tego Krakowa, aż do rzeki Odry”. W tym miejscu, powstaje pytanie – skąd wzięła się nazwa Kraków? Bardzo dokładnie problem ten opisał Jerzy Wyrozumski, w 1 tomie Dziejów Krakowa:
Nazwa Kraków ma dobrze czytelną odimienną budowę. Zaliczamy ja do grupy nazw dzierżawczych. Oznaczała posiadłość czy też siedzibę osoby noszącej imię Krak. Czy istotnie było takie imię poza legendą o Kraku? – W tym okresie średniowiecza, z którego mamy liczne zapisy onomastyczne, należało ono na pewno do rzadkości. (…) Mistrz Wincenty Kadłubek nazwę Krakowa wywiódł od legendarnego Kraka, przerobionego przezeń na Grakcha. Co prawda osłabił swój wywód stwierdzeniem, że niektórzy zwali gród powstały na skale, w której żył niegdyś straszny smok, Krakowem od krakania kruków, jakie zlatywały się do ciała zabitego w czasach Kraka potwora. Nie ma jednak potrzeby uciekania się do takich etymologii i należy poprzestać na wyjaśnieniu najbardziej racjonalnym, że u początków osady nazwanej Krakowem był Krak, choć ani czas, w którym żył, ani okoliczności, w jakich jego imię przylgnęło do miejsca, nie są znane.
Zajmując się najdawniejszymi dziejami Krakowa, należy pamiętać, iż przed chrystianizacją, która przyniosła ze sobą nową niezrozumiałą dla ówczesnej ludności religię oraz łaciński alfabet, istniała na tych terenach, mało nam niestety znana obecnie kultura Słowian. O Krakowie, sprzed chrystianizacji nie wiemy praktycznie nic, jest to efekt niepiśmienności ówczesnych oraz zapewne, niechęci nowych elit do opisywania zastanych tam pogańskich praktyk. Jednym z niewielu dokumentów, który wspomina o tzw. kraju Wiślan jest legenda panońska, czyli Żywota św. Metodego spisane tuż po jego śmierci w 885 roku, w której czytamy, iż św. Metody miał dar proroczy, pisząc do urągającemu chrześcijanom potężnemu księciu siedzącemu na Wiślech, że „Dobrze by było, synu, abyś się dał ochrzcić dobrowolnie, na swojej ziemi, bo inaczej będziesz w niewolę wzięty i zmuszony przyjąć chrzest na cudzej ziemi. Wspomnisz moje słowo (…) tak właśnie się stało”. Co świadczyłoby, iż Kraków przyjął chrzest wcześniej, niż w okresie tzw. Chrztu Polski, teza ta ma zresztą mocne oparcie w wynikach badań archeologicznych. Historycy dość jednoznacznie opowiadają się, iż ów gród „na Wiślech” to znajdujący się na wzgórzu Wawel. Podstawowym argumentem przemawiającym za tą tezą, jest brak jakiegokolwiek znanego obecnie większego organizmu miejskiego, który funkcjonowałby na dzisiejszej ziemi krakowskiej w tamtym okresie, jak również wielość rozlewisk oraz odnóg rzeki znajdujących się w okolicach Wawelu, o czym świadczyłaby użyta przez kronikarza liczba mnoga „na Wiślech”.
Czytaj dalej >>
Kraków Stare Miasto
Początków samego Krakowa, rozumianego jako zespół osadniczy, należy doszukiwać się również na tzw. Okole, znajdującym się nieopodal Wawelu. Była to osada, której początki datuje się, w oparciu o badania archeologiczne, na początek wieku IX. Warto podkreślić, iż Okół posiadał własne mury obronne. Również w rejonie dzisiejszego kościoła św. Wojciecha, zapewne znajdował się ważny punkt osadniczy, sięgający być może okresu przedchrześcijańskiego, albowiem pod romańskimi murami tegoż kościoła (początek XII w.) znajdują się ślady innej budowli murowanej z 2 połowy wieku XI. Co ciekawe, znowuż pod tymi zabudowaniami znaleziono szczątki – jak pisze Jerzy Wyrozumski o tym znalezisku – dwu wcześniejszych nawarstwiających się budowli drewnianych, co jest odkryciem rzadkim w skali polskiej. Były, to również obiekty sakralne, można bowiem w dochowanych fragmentach dopatrzeć się tej samej orientacji, jaką otrzymały budowle kamienne. Młodszy obiekt drewniany datuje się na pierwszą połowę XI w., starszy zaś trzeba by odnieść do początków tego stulecia lub może raczej do drugiej połowy X w. (…) Ale ma to swoją przejrzystą wymowę. Otóż miejsce, w którym konsekwentnie, w kilku etapach , wznoszono kościół, nie stanowiło osadniczego pustkowia, lecz osadę o pewnej trwałości, z własnymi aspiracjami i potrzebami kultowymi.
Z powyższych dywagacji historycznych widać jak skomplikowana i ciekawa jest historia Krakowa. W późniejszym okresie Kraków kwitł, będąc jednym z wiodących organizmów miejskich w tej części Europy. Przez przeszło pięć stuleci był stolicą Królestwa Polskiego a następnie Rzeczypospolitej dwojga a nawet trojga narodów. W XVIII stuleciu podupadł na znaczeniu, stając się miastem prowincjonalnym – to najgorszy okres w dziejach Miasta. Początkiem schyłku był najazd Szwedów w 1655 roku oraz Wojna Północna (1700-1721), w wyniku, których Kraków został straszliwie ograbiony i wyniszczony. Nie oszczędzały Krakowa w tamtym okresie również zarazy, które zabrały ze sobą bardzo dotkliwe żniwo ofiar śmiertelnych. Wzrost znaczenia Miasta, to początek wieku XIX, kiedy to w 1815 roku Kraków stał się Wolnym Miastem, czyli Rzeczpospolitą Krakowską, nad którą stanowili kontrolę trzej zaborcy (Prusy, Rosja oraz Austria). Kraków w tym czasie był namiastką państwowości polskiej. Niestety po wydarzeniach Powstania Krakowskiego (1846), Rzeczpospolitą Krakowską włączono do Austrii, kładąc kres ułudzie niepodległości. Od drugiej połowy lat 60. XIX w., korzystając z autonomii galicyjskiej, Kraków zaczął odzyskiwać znaczenie w świadomości Polaków. W 1869 roku wprowadzono język polski, jako urzędowy do administracji i sądownictwa. Na Uniwersytecie Jagiellońskim, prowadzono wykłady w języku polskim, co przyciągało rzesze studentów spragnionych ojczystej mowy. Rola Krakowa w tzw. czynie niepodległościowym jest niekwestionowana, gdyż właśnie z tamtejszych oleandrów Józef Piłsudski poprowadził swoją pierwszą kadrową, która stała się zapalnikiem dającym Polsce niepodległość w 1918 roku.
Jednak w interesującym nas kontekście, Kraków Stare Miasto to przede wszystkim fenomenalne i unikatowe na skalę światową zabytki. W samym Starym Mieście funkcjonuje obecnie 18 zabytkowych kościołów.
Uniwersytet Jagielloński, to najstarsza i największa obecnie Polska uczelnia państwowa, założona przez króla Kazimierza III Wielkiego w 1364 roku, odnowiona w 1400 roku przez Jadwigę Andegaweńską. Do najważniejszych obiektów Uniwersytetu Jagiellońskiego, znajdujących się w Starym Mieście, zaliczyć należy – Collegium Maius (ul. Jagiellońska 15, wyb. ok. 1400), Collegium Minus (ul. Gołębia 11, wyb. W poł. XV w. jednak w obecny budynek pochodzi z przełomu XIX i XX w.), Collegium Novum oddane do użytku w 1887 roku.
Zamek Królewski na Wawelu (Wawel) bez wątpienią zasługuje na miano serca Polski. Jego historia jest nierozerwalnie związana z Polską państwowością, historią, kulturą oraz tradycją. Jest to miejsce magiczne dla każdego Polaka, będące swoistym punktem wyjścia, do poznania i zrozumienia historii Polski. Wielokrotnie przebudowywany, jednak nigdy nie zatracił swojej wyniosłości danej tylko budowlom wyjątkowym. To na Wawelu koronowano i chowano najznamienitszych polskich władców. W jego katakumbach znajdują się również groby największych Polaków (Józef Piłsudski, Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Władysław Sikorski, Adama Mickiewicza, Juliusz Słowacki). Nad zamkiem króluje dzwon zwany Dzwonem Zygmunta, ufundowany przez króla Zygmunta I zwanego Starym. Jest on używany tylko na okoliczność bardzo ważnych wydarzeń państwowych oraz religijnych.
Sukiennice (Rynek Główny 3). Znane nam obecnie sukiennice w najmniejszym nawet stopniu nie przypominają swojego średniowiecznego pierwowzoru.
Obecny wygląd zawdzięczają gruntownej przebudowie, przeprowadzonej w ramach porządkowania Rynku w latach 1875–1879. To właśnie wtedy usunięto z ich murów ogromna ilość ruder oraz baraków, w ich miejsce stawiając parterowe arkadowe podcienia, które współczesnym wydają się znajdować tam od zawsze.
Wieża ratuszowa oraz nieistniejący budynek Ratusza Miejskiego (Rynek Główny, wyb. pocz. XV w.) Wiek XIX to „wyrzut sumienia” miejskich rajców, którzy w ramach rewitalizacji Krakowa wyburzyli wiele ważnych dla miejskiej tkanki zabytkowych obiektów. Właśnie w 1817 roku na posiedzeniu Zgromadzenia Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa podjęto decyzję o zburzeniu części gmachu ratusza, w której znajdował się spichlerz. W latach 1810–1814
przystąpiono do rozbiórki murów obronnych. Tylko dzięki interwencji prof. Feliksa Radwańskiego, zachowały się do naszych czasów Brama Floriańska wraz z przylegającym fragmentem murów oraz Barbakan. W 1892 roku wyburzono średniowieczny kościół szpitalny duchaków, znajdujący się na obecnym placu św. Ducha. Wtedy to w akcie protestu Jan Matejko, zrzekł się honorowego obywatelstwa miasta Krakowa i zapowiedział, że nigdy nie wystawi tam swych obrazów. Przy wieży ratuszowej znajdował się jeszcze jeden ważny budynek, który dobrze widać na fotografii Ignacego Kriegera, był to tzw. Odwach Ratuszowy, z którym wiąże się niesłychanie ciekawa historia. Sam budynek został wzniesiony w 1782 roku, jednak wkroczył na arenę dziejową, o godz. 9 rano, dnia 31 października 1918 roku, kiedy to polskie jednostki wojskowe przejęły go z rąk austriackich, tym samym Kraków stał się pierwszym wyzwolonym polskim miastem. W okresie okupacji niemieckiej znajdowała się tam niemiecka wartownia, co przypieczętowało losy tego budynku, który zburzono w 1946 roku. Na wspomnianym zdjęciu po prawej stronie wyraźnie widać dwupiętrowy budynek, znajdujący się pomiędzy kościołem św. Wojciecha i Sukiennicami. Była to Wielka Waga Miejska, zwana potocznie w Krakowie „kałamarzem”, gdyż posiadała szerszą pierwszą kondygnację. Budynek ten z uwagi na zły stan techniczny wyburzono w 1872 roku.
W 1978 roku Stare Miasto, Wawel, Kazimierz oraz Stradom zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Michał Zajda