Opowieść o najstarszych Krakowskich Cmentarzach

Link do materiału filmowego na naszym kanale YouTube: opowieść o Krakowskich Cmentarzach

Chcielibyśmy Was zaprosić w atmosferze zbliżającego się święta Wszystkich Świętych oraz Zaduszek na krótki film poświęcony kilku Krakowskim cmentarzom. Zwiedzimy je z powietrza jeszcze zanim Krakowanie 1 listopada wybiorą się oddawać cześć swoim zmarłym bliskim. Jest to także czas, kiedy tradycyjnie zapala się znicze na grobach, co nadaje cmentarzom wieczorową porą wyjątkowego blasku i aury. Ten moment postaramy się również dla Was uwiecznić. Jesień tego roku jest wyjątkowo piękna podkreślając swoimi kolorami wyjątkowość miejsc spoczynku naszych bliskich.

Cmentarz Rakowicki

Naszą historię zaczniemy od najstarszego cmentarza Rakowickiego położonego w dzielnicy Starego Miasta. Założony w 1803 roku pierwotnie nazywał się Cmentarzem Miejskim i był stosunkowo niewielki zajmując w tamtych czasach niecałe 6 hektarów. Obecnie cmentarz rozrósł się do około 44 hektarów. Cmentarz ten powstał na terenie starego podmiejskiego folwarku we wsi Prądnik Czerwony wkrótce po wydaniu edyktu józefińskiego w roku 1784, zakazującym pochówków na przykościelnych cmentarzach na terenie miasta. Cmentarz na przestrzeni lat był kilkukrotnie powiększany a w 1839 roku projektant Karol Kremer nadał mu charakter parkowy. I jak możemy zobaczyć na filmie z lotu ptaka dokładnie tak się obecnie prezentuje, gęsto porośnięte drzewa skrywają w cieniu swoich rozłożystych koron wiele zabytkowych nagrobków. W roku 1862 na terenie cmentarza wybudowano w jego centralnym punkcie kaplicę Zmartwychwstania Pańskiego. Natomiast w 1976 roku cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Warto wspomnieć, że w 1981 roku powołano komisję do spraw Ratowania Cmentarzy Krakowa i Ziemi Krakowskiej, która coroczne urządza kwesty na rzecz zabytkowych grobowców i nagrobków. Fundusze przeznaczone są na ich renowację. Przy ulicy Rakowickiej wzdłuż muru przy wejściu głównym, po lewej stronie znajdują się najstarsze groby w tym pierwszej pochowanej tutaj w 1803 roku 18 letniej Apolonii Bursikowej, młodej mieszczki zmarłej na gruźlicę.  Na cmentarzu Rakowickim pochowanych zostało wielu wybitnych Polaków. Spoczywają tuta między innymi Jan Matejko, Lucjan Rydl, Wisława Szymborska, aktorka Helena Modrzejewska, Zbigniew Wodecki i wielu innych, których nie sposób tutaj wymienić. 

Na terenie cmentarzu Rakowickiego istnieją również wydzielone kwatery uczestników powstań listopadowego, styczniowego, krakowskiego, I wojny światowej, członków Legionów Polskich.

Wiele nagrobków jest dziełem znanych rzeźbiarzy i architektów i stanowią one swoistego rodzaju arcydzieła, którym warto przy okazji odwiedzin poświęcić odrobinę czasu.  

Cmentarz Salwatorski

Przenieśmy się teraz w inną część Krakowa na Zwierzyniec. Jednym z najbardziej malowniczych i ciekawych cmentarzy w Krakowie jest cmentarz parafii Najświętszego Salwatora zwany  powszechnie cmentarzem salwatorskim lub zwierzynieckim, znajdujący się przy Alei Waszyngtona, nieomal u podnóża Kopca Kościuszki. Cmentarz został założony w 1865 roku, początkowo miał charakter niewielkiego cmentarza parafialnego, służącego mieszkańcom okolicznych wsi. Dopiero w 1883 roku został ogrodzony, a w 1888 wzniesiono na nim kaplicę cmentarną  w stylu neogotyckim. Cmentarz był dwukrotnie poszerzany. Po cmentarzu rakowickim jest najbardziej znaną nekropolią Krakowa, miejscem spoczynku wielu uczonych, artystów i ludzi pióra o ogólnopolskiej sławie. Warto wymienić m. in.: Karola Bunscha – prawnika oraz pisarza, Wiesława Dymnego – aktora i poety; Stanisława Lema – znakomitego pisarza – futurologa, Józefa Rafała Mickiewicza, pianisty, pedagoga – najmłodszego syna Adama Mickiewicza, Marka Rostworowskiego – historyka sztuki; wybitnego reżysera Andrzeja Wajdy oraz niedawno zmarłych kompozytora Stanisława Radwana oraz architekta Witolda Cęckiewicza. Malowniczo położony u stóp u stóp wzgórza Sikornik, Cmentarz Salwatorski góruje nad miastem a przy dobrej pogodzie i widoczności można podziwiać z niego również panoramę Tatr i Beskidów. Jest przez to chętnie odwiedzany przez turystów i spacerowiczów w drodze na kopiec Kościuszki.

Nowy Cmentarz Podgórski 

Kolejnym przystankiem na mapie krakowskich cmentarzy jest znajdujący się w dzielnicy Podgórze u stóp kopca Krakusa nowy Cmentarz Podgórski. Założony w 1900 roku po tym jak stary Cmentarz Podgórski okazał się za mały i wyczerpały się na nim miejsca do pochówków. Jego powierzchnia wynosi nieco ponad 8 hektarów. W 1907 roku wybudowano na terenie cmentarza kaplicę a trzy lata późnie pierwszy raz poszerzono granice cmentarza. Po wybuchu 1 wojny światowej na cmentarzu wydzielono dla wojska specjalną kwaterę, której część zachowała się do dzisiaj. W sumie do roku 1976 były jeszcze trzy etapy powiększania cmentarza aż do obecnego jego rozmiaru. Cmentarz Podgórski doskonale odzwierciedla fabryczny charakter dawnego miasta Podgórze, bowiem niewiele jest tutaj historycznych grobów szlacheckich, przeważają grobowce rodzin przemysłowców, kupców, rzemieślników oraz licznych rodzin kolejarzy czyli tak zwanej robotniczej „arystokracji”. A sam charakter najstarszych nagrobków cechuje raczej prosty styl, nie znajdziemy tutaj przykładów artystycznych rzeźb tak licznie występujących na cmentarzu Rakowickim. Jako ciekawostkę nadmienię, że cmentarz posiadał, dziś już nie zachowaną, kwaterę dla protestantów i zgodnie z wymogami prawa kanonicznego kwaterę dla samobójców.

Stary Cmentarz Podgórski 

Teraz  poznajmy historię Starego Cmentarza Podgórskiego, położonego na wzgórzu Lasoty przy alejach Powstańców Śląskich.

Cmentarz ten został prawdopodobnie, bowiem dokładna data nie jest znana założony pomiędzy 1784 a 1794 rokiem. Nie zachowały się żadne dokumenty wskazujące dokładną datę jego założenia, zniszczeniu uległy również pierwsze nagrobki, w tym także najstarsza inskrypcja z 1794 wykonana dla zmarłej Agnieszki Drelinkiewiczówny. Gdyby nie fakt, że obecna dzielnica Podgórze była kiedyś osobnym obok Krakowa miastem miano najstarszego cmentarza dzierżyłby właśnie stary Cmentarz Podgórski. To tak na marginesie. Cmentarz pod koniec XIX wieku zaczął się zapełniać i w 1900 roku został zamknięty. Niestety  cmentarz ten dotknęła spora fala nieszczęść. Część cmentarza w 1942 roku około ¼ jego powierzchni zdewastowali przy budowie linii kolejowej Niemcy niszcząc bezpowrotnie najstarsze zabytkowe nagrobki. Niestety ciężko to powiedzieć ale jeszcze większych zniszczeń dokonali sami rodacy w latach 1976-79 przy rozbudowie ulicy Telewizyjnej (obecnej Powstańców Śląskich). Przy tej budowie zabytkowe nagrobki miały zostać zachowane i przeniesione w inne miejsce ale tak się nie stało. W ten sposób ostatecznie bezpowrotnie zniszczono zabytkowy układ i charakter cmentarza. Obecny jego wygląd to jedynie smętna jego namiastka z pierwotnego układu i powierzchni. Tak samo budujący nową drogę nigdy nie zrekonstruował np. neogotyckiej kaplicy grobowej rodziny Cieślików z 1888 roku, do czego zobowiązany był w podpisanej umowie. Do dziś przetrwało zaledwie 38 arów starego cmentarza podgórskiego, który w 1900 roku liczył 1,5 ha powierzchni. W 1996 roku Stary Cmentarz Podgórski został wpisany do rejestru zabytków, następnie w 2008 roku stary i nowy cmentarz Podgórski zostały wpisane do stowarzyszenia skupiającego najważniejsze cmentarze w Europie. A w  2010 znalazły się na Europejskim Szlaku Kulturowym, obejmującym 49 cmentarzy w 37 miastach położonych w 16 europejskich krajach.

Po latach zaniedbań, dopiero w 2011 roku rozpoczęła się renowacja cmentarza prowadzona ze środków Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Rocznie odnawianych jest kilkanaście nagrobków, czego efekty są coraz bardziej widoczne.

Na terenie Starego Cmentarza Podgórskiego pochowany jest między innymi Wojciech Bednarski, dyrektor szkoły oraz założyciel parku nazwanego na jego cześć Parkiem Bednarskiego. We wspólnej mogile wraz z 28 innymi powstańcami poległymi w 1846 spoczywa Edward Dembowski, organizator i przywódca Powstania Krakowskiego. W nieznanym już miejscu pochowany jest Aleksander Kotsis, malarz pejzaży i scen z życia ludu krakowskiego i podhalańskiego.

Nowy Cmentarz Żydowski

Kolejnym cmentarzem, który odwiedzimy w tej części filmu jest  Cmentarz żydowski w Krakowie przy ul. Miodowej 55, zwany Nowym, jest obecnie jedynym czynnym cmentarzem żydowskim w Krakowie. Cmentarz ten znajduje się pod opieką Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie oraz jest przez nią utrzymywany. Cmentarz został założony w 1801 roku na gruncie zakupionym od augustianów. W okresie międzywojennym teren cmentarza został niemal całkowicie wykorzystany, zatem od 1932 roku zmarłych grzebano na nowo powstałych cmentarzach znajdujących się przy ul. Abrahama oraz przy ul. Jerozolimskiej. W okresie II wojny światowej te dwa cmentarze uległy niemal całkowitemu zniszczeniu. Cmentarz przy ul. Miodowej został tylko częściowo zdewastowany, jednak po wojnie zdołano go odbudować.

Na cmentarzu znajduje się kwatera wojskowa żołnierzy żydowskich, masowe groby ofiar holokaustu, jak również spoczywają tam szczątki wielu zasłużonych krakowskich Żydów, m.in. rabina Józefa Kornitzera, rabina Ozjasza Thona, malarza Maurycego Gottlieba, znanego i cenionego fotografa Ignacego Kriegera, któremu zawdzięczamy najwspanialsze archiwalne zdjęcia Krakowa, wiceprezydenta Krakowa Józefa Sarego, prezesa Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Krakowie Macieja Jakubowicza oraz wielu innych. Na cmentarzu znajduje się ponadto budynek domu przedpogrzebowego zaprojektowany przez wybitnego krakowskiego architekta Władysława Kleinbergera. Dom został oddany do użytku w czerwcu 1903 roku.