Wawel dawniej i dziś z lotu ptaka

Przed nami znajduje się niezwykle ciekawe porównanie Wawel dawniej i dziś. Zdjęcie, do którego odnosimy współczesność, wykonane zostało przez nieznanego autora przed rokiem 1935, zapewne w okresie międzywojennym. Ukazuje w bardzo dobrej jakości zewnętrzny stan Zamku.

Najbardziej charakterystyczną zmianą jest przekształcenie, a raczej wybudowanie od podstaw budynku nr 5, czyli dawnych kuchni królewskich, wozowni, spichlerza oraz stajni znajdujących się przy tzw. dziedzińcu zewnętrznym.

Wszystkie niegdyś zostały przebudowane przez Austriaków. Budynek ten powstał w okresie II wojny światowej, z inicjatywy rezydującego tam Generalnego Gubernatora Hansa Franka. Warto pamiętać, że Adolf Szyszko-Bohusz, wielki architekt Wawelu, planował w perspektywie zająć się tym budynkiem, jednak w okresie międzywojennym czas nie był jego sprzymierzeńcem. W zamierzeniach niemieckich budynek ten miał się stać kancelarią generalnego gubernatora. Pierwsze projekty przygotował Szyszko-Bohusz w 1940 roku, jednak ostateczną wersję w 1941 roku wykonał niemiecki architekt Kalfus. Była to przebudowa z iście nazistowskim rozmachem. Nie przeprowadzono żadnych badań archeologicznych, niszcząc w trakcie prac wiele cennych zabytków. Po stronie południowej wyburzono znaczny odcinek gotyckiego muru obronnego; po stronie północnej budynek dowództwa cytadeli, w którym mogły kryć się pozostałości dawnego grodu. W ten sposób powstał dwupiętrowy budynek posiadający dwa ryzality od zachodu, czyli występy z lica elewacji prowadzące od fundamentów po dach, jednocześnie będące jego integralną częścią.

Stworzono w ten sposób – jak pisze Andrzej Fischinger – quasipałacowe założenie, lecz bez zaznaczenia środkowej osi, gdyż wejścia znalazły się w ryzalitach. Elewacje otrzymały nowy detal nawiązujący do w. XVI, lecz o stylistyce hitlerowskiej, we wnętrzach o wysokim standardzie zaznaczały się odniesienia do gmachu kancelarii Rzeszy w Berlinie. Budynek został mocno skrytykowany przez Szyszko-Bohusza, który nazwał go „tępą bryłą”, wyliczając przy tym błędne – Jego zdaniem – szczegóły rozwiązań na elewacjach, dachu itp.

Zaraz po wojnie w 1945 roku wyburzono austriackie szpitale wojskowe oraz baraki, pozostawiając jedynie niewidoczny na zdjęciu budynek nr 9. W miejscu wyburzonych szpitali w 1968 roku założono zieleniec wraz z wyeksponowanymi fundamentami kościołów ŚŚ. Michała i Jerzego. Natomiast aleje znajdujące się przed budynkiem nr 5 wyłożono płytami.

Przełomowym okazał się rok 1978, gdy spora część Krakowa wraz z Wawelem została wpisana na pierwszą listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego (UNESCO). Wtedy też powołany został Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa (SKOZK), którego powstanie zapoczątkowało dopływ sporych środków na ratowanie zabytków Krakowa, w tym przede wszystkim Wawelu. To właśnie od tego czasu wymieniono pokrycia dachów, wyremontowano elewację, jednym słowem nadano Wawelowi blask.

Na podstawie: Zamek królewski na Wawelu. Sto lat odnowy (1905-2005), Kraków 2005

Zapraszamy również do naszej galerii zdjęć Wawel z lotu ptaka największa galeria w internecie. 

Michał Zajda

Wawel dawniej i dziś pocztówka z przeszłości

W filmie zostały wykorzystane archiwalne zdjęcia ze zbiorów Muzeum Krakowa rodziny Kriegerów przedstawiające zamek na ujęciach z końca XIX wieku.